Problèmes psychologiques

We hebben het over meer dan alleen een anatomisch lichaamsdeel wanneer we over borsten spreken. Naargelang de cultuur, de omstandigheden en de kenmerken, roepen ze verschillende associaties op. Het menselijk lichaam is geen object, het is een subject van vlees en bloed. We geven dat subject betekenis door de manier waarop we er naar kijken, onze percepties en attitudes. Zo hebben onze borsten in de Westerse cultuur een sterk seksueel geladen betekenis, maar ze kunnen ook functioneel (voortplanting en borstvoeding) en esthetisch worden beschreven, evenals emotioneel-psychisch.

In de westerse cultuur is de vrouwelijke borst al eeuwenlang een geliefd onderwerp in de literatuur, de poëzie en de schilderkunst. Borsten worden beschouwd als een symbool van vrouwelijkheid en schoonheid. De functionele betekenis is echter cultuuroverschrijdend. We associëren ze automatisch met het moederschap, en de band en gehechtheid die ontstaat tussen de moeder en haar kind bij het geven van borstvoeding.

Zowel in Oosterse als Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse culturen heeft de vrouwelijke borst een minder primerende seksuele connotatie. Hier worden vaak andere lichaamsdelen of kenmerken meer geassocieerd met seksuele aantrekkelijkheid. In onze cultuur spelen zij wel een belangrijke rol bij het beleven van de seksualiteit. In relatie tot een partner ervaren wij ze als een bron van seksuele opwinding en krijgen zij een erogene betekenis. Het is een onmisbaar deel dat van het lichaam een geheel en een persoon maakt.


Vandaar dat het verlies ervan ontzettend zwaar kan zijn. Hoe zwaar is vaak individueel en relationeel bepaald. Het doet er ook niet toe of je kleine of grote borsten hebt, ze zijn een deel van jou, van wie je bent als persoon en ze maken je er van bewust dat je niet alleen een lichaam hebt maar ook een lichaam bent.

Dat gevoel iets waard te zijn, mooi te zijn, wordt ook voor een belangrijk deel door anderen bepaald. Deze manier van naar zichzelf kijken, via een beeld dat wordt bepaald door die anderen, en ook door de media, wordt dan ook voor velen de realiteit. Er goed uitzien wordt vaak gelijkgesteld met zich lichamelijk en psychologisch goed voelen, wat uiteraard niet kan opgaan.

Je goed voelen in je vel laat zich niet afdwingen door maten, gewicht, uiterlijke schijn. Het gaat om het lichamelijke, geestelijke en sociale welzijn. Hoe kijken we naar onszelf en naar elkaar, hoe worden we bekeken door anderen? Die realiteit focust vaak slechts op fragmenten, delen van onszelf: heupen, haar, dijen, en vooral in de Westerse cultuur borsten. Maar wat als we juist dit deel van ons lichaam niet leuk vinden ? Wat als we juist dit deel letterlijk verliezen ? En wat dan met het geheel?

Hoe ziet een normale borst eruit? Bekijk de volgende video van Laura Dodsworth:

De borst en Esthetische chirurgie

Het is belangrijk dat je als vrouw verantwoordelijkheid kan dragen voor de manier waarop je naar je eigen lichaam kijkt en voor hoe je omgaat met beschadigingen door ziekte of operaties. Als je ontevreden bent over je borsten, beslis jij zelf hoe je met dat gevoel omgaat. Ons lichaam is het platform van waaruit we de wereld waarnemen en waarin wij worden waargenomen. Ons lichaamsbeeld (body image) is meer dan het beeld van hoe we eruitzien. Het zegt ons iets over de manier waarop we naar onszelf kijken, over of we onszelf de moeite waard vinden. Borsten zullen daarin, verschillend van vrouw tot vrouw, een grote of minder grote rol spelen. Esthetische of cosmetische chirurgie verandert dan niet alleen het lichaam op zich, maar vooral de manier waarop het lichaam wordt ervaren. Vroeger werd vaak verondersteld dat vrouwen die voor een borstvergroting kiezen, emotionele problemen hadden. Maar zij blijken psychologisch net zo stabiel te zijn als andere vrouwen. Wat wel kenmerkend is, is dat deze vrouwen zich meer ongelukkig voelen met hun zelfbeeld als vrouw. Dit negatieve zelfbeeld kan verstrekkende gevolgen hebben voor de eigenwaarde, het zelfvertrouwen en het gevoel een volwaardige vrouw en seksuele partner te zijn. Ook bij vrouwen die hun borsten laten verkleinen worden dezelfde psychische problemen opgemerkt. Zich voortdurend bewust zijn van de borsten in kledij, versterkt door het gevoel steeds aangestaard te worden en veelal gepaard gaand met rugproblemen kan destructief zijn voor je zelfbeeld. Borstchirurgie kan in beide gevallen een significante verbetering op het vlak van eigenwaarde en lichaamsbeleving betekenen.


Om al deze redenen is het noodzakelijk psychologische begeleiding te voorzien. Naast de medische consultatie waarbij de voorlichting en de keuze voor een bepaalde ingreep net zo belangrijk zijn als de operatie zelf, is het van cruciaal belang ook de vrouw achter de patiënte te bekijken en te bevragen. Het moet voor die vrouw niet alleen duidelijk zijn waarom voor een bepaald implantaat wordt gekozen en hoe die zal worden geplaatst, maar ook van waar haar vraag om een correctie komt en wat haar verwachtingen zijn. Onrealistische verwachtingen kunnen immers later resulteren in meer psychische problemen. Het proces van plastische chirurgie kan dus bekeken worden als een contract waarbij zowel het behandelingsteam als de patiënte een gedeelde verantwoordelijkheid hebben. Follow-up vanuit medisch maar ook vanuit psychologisch oogpunt is hier geen overbodige luxe. Meestal zal de plastisch chirurg het belangrijkste deel van die psychologische begeleiding op zich nemen. Maar in een aantal gevallen is de hulp van een psycholoog aangewezen. De Body Dysmorphic Disorder (BDD) is een psychische stoornis waarbij men buitensporig veel met zijn uiterlijk bezig is. Deze personen voelen zich extreem onaantrekkelijk en dat gevoel wordt als het ware een identiteit die hun hele leven gaat overheersen. Zij nemen vaak hun toevlucht tot esthetische chirurgie, terwijl zij daar op psychische gronden niet voor in aanmerking komen. Deze stoornis zou ook met onder andere depressie samenhangen en psychologische of psychiatrische begeleiding is hier onontbeerlijk.

De borst en reconstructieve chirurgie

Een diagnose als borstkanker raakt de vrouw in het diepste van haar fysieke en psychische integriteit. De betekenis van onze borsten krijgt hier dan spijtig genoeg nog een andere dimensie. Niet alleen is het orgaan het slachtoffer van de ziekte, maar tegelijkertijd wordt het ook de vijand van het lichaam als geheel. Als vrouw moet je juist dat deel van je lichaam kunnen afstaan wat net zo belangrijk is voor een volwaardig vrouwelijk zelfbeeld. In die context durven sommigen ze wel met het schrikwekkende beeld van een tijdbom te vergelijken, in het bijzonder als erfelijkheidsfactoren meespelen.

Na een operatie moet je het contact met je lichaam, je vrouwzijn terugvinden. De verminking van je borst, een deel van het geheel dat je persoon vormt, wordt heel intens beleefd. De manier waarop je met je lichaam omgaat, ook voor de ziekte, speelt hierin een belangrijke rol. Het is niet alleen een fysiek maar ook een psychisch aanpassingsproces. Gevoelens van angst, schaamte, onzekerheid, boosheid en frustratie kunnen de revue passeren. Je wordt als vrouw letterlijk en figuurlijk uit je evenwicht gebracht.

Een ziekte zoals kanker kan de grens tussen intimiteit en seksualiteit scherper stellen. In het begin van het ziekteproces neemt de gelegenheid tot intimiteit, en in het bijzonder tot seksualiteit, sterk af. Na verloop van tijd, eens de behandelingen achter de rug zijn, vinden de vrouw en haar partner meestal een nieuw evenwicht. Seksuele tevredenheid na de ziekte kan het best voorspeld worden aan de hand van de algemene psychologische gezondheid van de vrouw, de tevredenheid met de relatie en het seksuele leven voor de ziekte. De mate waarin de borst werd beschadigd, blijkt geen impact te hebben. Een paar dat, ondanks de moeilijke periode van ziekte en behandelingen, elkaar emotioneel ondersteunt en een zekere intimiteit blijft delen door te knuffelen, kan doorgaans het seksuele leven vlotter hervatten. Ze zijn namelijk al grotendeels vertrouwd met de lichamelijke veranderingen die door de kanker en de behandelingen zijn teweeggebracht. Elkaar masseren met olie, de bekkenstreek weer tot leven wekken door relaxatieoefeningen en beseffen dat de geopereerde of zelfs ontbrekende borst evenveel behoefte heeft aan aanrakingen en strelingen zijn goede manieren om vertrouwd te raken met het veranderde lichaam. Bij paren waar tijdens de ziekteperiode een kloof is ontstaan, blijft vaak een gevoel van onwennigheid overheersen. Als jij en je partner door de kanker helemaal gestopt zijn met vrijen, zal de seksuele relatie niet vanzelf terug op gang komen. Een open communicatie is dan van vitaal belang. Als vrouw weet je niet wat er omgaat in het hoofd van je partner en omgekeerd weet ook je partner niet wat er speelt bij jou. De gezonde partner kan ten onrechte ervan uitgaan dat zieke mensen geen behoefte hebben aan seks en kan ook schuldgevoelens hebben over de eigen seksuele verlangens. Het komt ook relatief vaak voor dat partners seksueel en affectief contact vermijden uit angst om hun vrouw pijn te doen. Doordat die vrees vaak onuitgesproken blijft, denkt de vrouw soms dat ze voor haar partner niet meer aantrekkelijk is. Dat kan leiden tot psychologische problemen bij de vrouw. Bovendien kan de angst voor ontrouw van de gezonde partner de relatie extra belasten. Deze feiten geven duidelijk aan dat het uitermate belangrijk is dat de angsten van de beide partners worden onderkend en openlijk kunnen besproken worden binnen een persoonlijke en intieme relatie. Het ligt voor de hand dat een gebrek aan emotionele steun aanleiding kan geven tot wederzijdse misverstanden. Twee mensen die van elkaar houden en het beste met elkaar voorhebben kunnen op die manier uit elkaar worden gedreven. Als zo’n situatie aanhoudt kan de situatie zelfs escaleren en resulteren in vermijdingsgedrag, waarbij de psychologische afstand tussen de partners steeds toeneemt en zelfs onoverbrugbaar wordt, waardoor ze als vreemden naast elkaar lijken te leven.

Een borstreconstructie kan voor veel vrouwen een oplossing biedend alternatief zijn. Ook hier weer is het belangrijk dat mensen voldoende worden ingelicht door de behandelende arts. Het is van cruciaal belang dat hij stil staat bij de betekenis van de borsten voor beide betrokken partners. Hij moet ook aandacht hebben voor de verwachtingen die zij hebben over de operatie “die alles weer moet goed maken”. Emoties tonen tijdens een dergelijke consultatie wil niet noodzakelijk zeggen dat je als vrouw een depressie nabij bent. In tegendeel, het kan getuigen van voldoende geborgenheid binnen een vertrouwen in de dialoog met je arts om je kwetsbaar te kunnen en mogen opstellen.

Na een onmiddellijke reconstructie – dit is in één operatie samen met de borstamputatie -zeggen vrouwen dikwijls niet echt het gevoel te hebben dat ze een borst verloren hebben. Dat feit is psychisch erg belangrijk. Het gevoel een gehavend “geheel” te zijn, een stuk te ontbreken kan immers zo vernietigend zijn voor je lichaamsbeeld. Reconstructie kan gelukkig ook nadat de oncologische behandelingen lang achter de rug zijn. Ook hier is het psychisch effect vaak al haast even indrukwekkend als het lichamelijke. De leegte onder je T-shirt, je beha, je bikini was een blijvend bewijs van je verlies, een voortdurende harde confrontatie met je ziek zijn, met een periode in je leven die je het liefst zou willen afsluiten om dan de draad van je vroegere leven weer op te nemen.


Niettemin is het van belang te vermelden dat er nog niet veel psychologisch onderzoek bestaat naar een jarenlange opvolging van deze vrouwen na hun ziekte. Het is immers noodzakelijk om na te gaan hoe mensen na een aantal jaren tegenover hun “nieuwe ik” staan. Ook de visie op reconstructie is erg persoonlijk. Uit de praktijk blijkt dat de meeste vrouwen deze beslissing zelf nemen. Maar zelden hebben vrouwen het gevoel dat ze voor een reconstructie kiezen onder druk van de partner. Integendeel, onderzoek wijst uit dat de meeste partners hun vrouw dergelijke bijkomende operaties willen besparen. Meestal kiest een vrouw hiervoor vanuit haar eigen innerlijke gevoel en perceptie van haar eigen lichaam. Dit betekent echter niet dat open gesprekken met de partner over de nakende operatie niet belangrijk zouden zijn. Integendeel, zichzelf maar ook de partner voldoende tijd geven om te wennen aan het ‘nieuwe’ lichaam is cruciaal. Begeren en begeerd worden gaat veel verder dan het uiterlijke, het is iets dat je in jezelf meedraagt.